Spis treści
Ostatnie dziesięć lat to czas bezprecedensowych zmian w leczeniu nowotworów w Polsce. Dzięki refundacji pierwszych terapii immunoonkologicznych w 2014 roku oraz terapii CAR-T od 2019 roku, wielu pacjentów zyskało realną szansę na dłuższe i lepsze życie.
Immunoterapia – od przełomu do standardu leczenia raka
Immunoterapia, która pobudza układ odpornościowy do walki z nowotworem, stała się standardem leczenia w wielu typach raka. Wprowadzenie refundowanych programów lekowych w ostatniej dekadzie pozwoliło na szeroki dostęp do nowoczesnych przeciwciał immunoonkologicznych, wydłużając i poprawiając jakość życia. Szacuje się, że obecnie z terapii tych korzysta ok. 17,6 tys. pacjentów, i nie są to jedynie pacjenci w zaawansowanym stadium choroby. Skojarzenie dwóch leków immunokompetentnych (niwolumabu z ipilimumabem) dostępne jest także w pierwszej linii leczenia pacjentów chorujących na czerniaka, raka nerkowokomórkowego oraz wybrane postacie niedrobnokomórkowego raka płuca i międzybłoniaka opłucnej.
Z kolei terapia CAR-T, która polega na modyfikacji własnych limfocytów T pacjenta tak, by rozpoznawały i niszczyły komórki nowotworowe, jeszcze niedawno zarezerwowana była wyłącznie do badań klinicznych. Dziś natomiast dostępna jest już w polskich ośrodkach dla chorych na niektóre agresywne postacie chłoniaków, a jedynie w 2024 roku skorzystało a niej ok. 180 pacjentów.
Dynamika wprowadzania tych metod do standardów leczenia w naszym kraju pokazuje, jak głęboką transformację przeszło leczenie onkologiczne w ostatnich latach. Przyjrzenie się zmianom, jakie zaszły w tej dekadzie, pozwala dostrzec skalę postępu, ale także wyzwań stojących przed polską onkologią w najbliższym czasie. Przyjrzyjmy się bliżej niektórym z tych zmian.
Czerniak: 11 lat, które zmieniły rokowania
Ostatnia dekada przyniosła w Polsce prawdziwą rewolucję w leczeniu czerniaka – nowotworu, który jeszcze kilkanaście lat temu w stadium zaawansowanym niemal zawsze kończył się niepowodzeniem terapii. Początkowo refundacja immunoterapii obejmowała wyłącznie pacjentów w najbardziej zaawansowanych stadiach choroby, co ograniczało liczbę chorych mogących skorzystać z nowoczesnych leków. Z czasem jednak kolejne aktualizacje programów lekowych wprowadzały nowe schematy i wcześniejsze linie leczenia (w tym terapię niwolumabem z ipilimumabem w pierwszej linii), pozwalając na coraz skuteczniejsze hamowanie choroby. Przełomowym momentem było objęcie refundacją terapii uzupełniającej po resekcji guza – rozwiązania, które zmniejsza ryzyko nawrotu i daje szansę na długotrwałe przeżycie także młodszym pacjentom.
Długofalowe obserwacje potwierdzają skalę tego postępu. W badaniach obejmujących 10 lat różnica w wynikach pomiędzy terapią a monoterapią jest wyraźna – mediana przeżycia całkowitego w grupie leczonej terapią skojarzoną nie została jeszcze osiągnięta, podczas gdy w przypadku monoterapii wynosiła odpowiednio 49,4 oraz 21,9 miesiąca. Co więcej, stale rośnie odsetek chorych, którzy żyją na tyle długo, że umierają z przyczyn niezwiązanych z nowotworem, co jeszcze niedawno wydawało się nieosiągalne.
– To, co szczególnie zwraca uwagę w długofalowych obserwacjach, to fakt, że po raz pierwszy u pacjentów z zaawansowanym czerniakiem widzimy tak długie przeżycia, że naturalny przebieg choroby ulega całkowitej zmianie. Jeszcze kilkanaście lat temu rozmawialiśmy z chorymi głównie o miesiącach życia, dziś mówimy o latach, a nawet dekadzie. Dla lekarza oznacza to zupełnie nowe podejście do planowania opieki. Musimy bowiem myśleć nie tylko o kontroli nowotworu, ale też o poprawie jakości życia, monitorowaniu powikłań w perspektywie wieloletniej i potrzebach, które wcześniej w ogóle nie istniały – podkreśla dr n. med. Aneta Borkowska, Klinika Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie.
Rak nerki: 8 lat postępu
Znaczącą ewolucję przeszło także leczenie raka nerki. W ciągu ostatnich 8 lat do programów lekowych dla pacjentów z rakiem nerki stopniowo wprowadzano coraz nowocześniejsze strategie immunoterapii. Początkowo obejmowały one jedynie wybrane schematy leczenia w zaawansowanych stadiach choroby, z czasem poszerzając kryteria dostępu o kolejne linie i grupy rokownicze, np.: w 2022 roku rozszerzono możliwości zastosowania monoterapii niwolumabem w 3. linii leczenia raka nerkowokomórkowego. Kolejne aktualizacje dotyczyły wprowadzenia terapii skojarzonych oraz wykorzystania ich zarówno w leczeniu 1. linii, jak i w kontekście terapii uzupełniającej po zabiegu chirurgicznym. Pozwoliło to na objęcie programem większej liczby pacjentów, co istotnie wpłynęło na możliwości indywidualizacji terapii i poprawę wyników leczenia.
Warto dodać, że w ciągu 8-letniej obserwacji profil bezpieczeństwa terapii skojarzonej (nimolumab + ipilimumab) pozostawał spójny z wcześniejszymi doniesieniami, bez pojawienia się nowych, nieoczekiwanych działań niepożądanych w trakcie wydłużonej obserwacji. Większość zdarzeń niepożądanych była możliwa do opanowania za pomocą standardowych metod postępowania, a ich częstość malała w czasie leczenia. Utrzymujący się korzystny stosunek korzyści do ryzyka potwierdza możliwość długoterminowego stosowania schematu w tej grupie chorych.
– Patrząc na ostatnie osiem lat, widzimy nie tylko ogromny postęp technologiczny i naukowy, ale przede wszystkim realne zmiany w życiu naszych pacjentów. Teraz mamy narzędzia, które pozwalają nam skuteczniej indywidualizować terapię, reagować na potrzeby różnych grup chorych i - co najważniejsze - dawać im nadzieję na dłuższe życie. Szerokie możliwości zastosowania immunoterapii realnie wpływają na poprawę rokowania chorych. Ta ewolucja terapii to efekt współpracy klinicystów, naukowców i systemu opieki zdrowotnej, dzięki temu jesteśmy w stanie sprostać coraz bardziej złożonym wyzwaniom onkologicznym – tłumaczy dr hab. n. med. Jakub Kucharz, prof. NIO-PIB, kierownik Oddziału Zachowawczego Kliniki Nowotworów Układu Moczowego Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej Curie – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie.
Rak płuca: 7 lat immunoterapii
Dostęp do refundowanej immunoterapii w leczeniu raka płuca systematycznie poszerzał się od 2018 roku, kiedy to zapadły pierwsze decyzje refundacyjne. Wówczas program lekowy obejmował chorych na zaawansowanego niedrobnokomórkowego raka płuca spełniających ściśle określone kryteria kliniczne. W kolejnych latach zakres dostępnych wskazań stopniowo się rozszerzał – w 2020 roku pojawiła się możliwość stosowania schematów łączących niwolumab oraz ipilimumab, a od 2021 roku refundacja objęła także leczenie uzupełniające po radiochemioterapii oraz nowe grupy pacjentów z rakiem płuca.
Ważne zmiany zaszły w 2023 roku, gdy umożliwiono leczenie podwójną immunoterapią (niwolumabem z ipilimumabem) i chemioterapią w 1. linii u chorych z ekspresją PD-L1 < 50%, a także stosowanie tej strategii w rzadkim nowotworze opłucnej. W tym samym roku poszerzono refundację o leczenie okołooperacyjne i wskazania adjuwantowe. Kolejne istotne rozszerzenie nastąpiło w lipcu 2024 roku, obejmując terapię neoadjuwantową u pacjentów kwalifikujących się do radykalnej resekcji chirurgicznej z wysokim ryzykiem nawrotu. W efekcie w ciągu kilku lat polscy pacjenci z rakiem płuca uzyskali dostęp do niemal pełnego spektrum zastosowań immunoterapii – od leczenia zaawansowanej choroby po wczesne stadia wymagające podejścia okołooperacyjnego.
– Zmiany, które zaszły w ostatnich latach, bez wątpienia odmieniły krajobraz leczenia raka płuca w Polsce. Dzięki kolejnym decyzjom refundacyjnym nasi pacjenci mogą dziś korzystać z terapii, które jeszcze kilka lat temu były dostępne jedynie w ramach badań klinicznych. Poszerzenie wskazań - zarówno w leczeniu zaawansowanym, jak i okołooperacyjnym - pozwala nam personalizować postępowanie i zwiększać odsetek chorych, u których możliwe jest długotrwałe przeżycie. Obecnie największym wyzwaniem staje się jak najszybsza i jak najdokładniejsza diagnostyka molekularna oraz histopatologiczna, by pacjent trafiał do właściwego schematu leczenia bez opóźnień. Potrzebujemy również jeszcze lepszej koordynacji między ośrodkami oraz systemu monitorowania efektów terapii w praktyce klinicznej. To pozwoli nam maksymalnie wykorzystać potencjał immunoterapii dla kolejnych grup pacjentów – wyjaśnia dr n. med. Katarzyna Stencel, kierownik Oddziału Onkologii Klinicznej z Pododdziałem Dziennej Chemioterapii w Wielkopolskim Centrum Pulmonologii i Torakochirurgii im. Eugenii i Janusza Zeylandów w Poznaniu.
Terapia CAR-T – od eksperymentu do standardu
Pojawienie się CAR‑T, będącego zupełnie nową formą immunoterapii, otworzyło nowy rozdział w leczeniu hematoonkologicznym – szczególnie u pacjentów, u których standardowe metody przestały działać. Pierwsze 6 lat doświadczeń klinicznych pokazuje, że terapia CAR‑T może prowadzić do długotrwałych remisji nawet u pacjentów z wielokrotnie nawrotową chorobą, którzy wcześniej mieli niewielkie szanse na przeżycie.
Kolejne generacje terapii CAR‑T charakteryzują się coraz lepszym profilem bezpieczeństwa, co pozwala na szersze stosowanie ich w praktyce klinicznej. Dodatkowo, rosnące doświadczenie lekarzy w rozpoznawaniu i kontrolowaniu ewentualnych działań niepożądanych sprawia, że bezpieczeństwo stale się poprawia. Jednak mimo tego w Polsce nadal dużym problemem pozostaje kierowanie chorych z mniejszych ośrodków regionalnych do ośrodków certyfikowanych do leczenia CAR-T. Zdaniem ekspertów konieczne jest wzmocnienie działań edukacyjnych oraz stworzenie warunków do bardziej systematycznej współpracy pomiędzy ośrodkami.
– Terapia CAR‑T całkowicie zmieniła podejście do leczenia niektórych nowotworów hematologicznych i otworzyła możliwości, o których jeszcze kilka lat temu nawet nie myśleliśmy. Metoda ta cały czas się rozwija, pojawiają się też terapie o coraz wyższym profilu bezpieczeństwa, co sprawia, że leczenie jest mniej obciążające dla pacjentów. W tym momencie bardzo mocno czekamy na refundację pierwszej terapii CAR‑T w leczeniu szpiczaka plazmocytowego (ide-cel), a także kolejnej opcji CAR‑T, o wysokim profilu bezpieczeństwa, w leczeniu pacjentów z określonymi rodzajami chłoniaka (liso-cel). Z tej drugiej opcji będą mogli skorzystać również pacjenci niekwalifikujący się do przeszczepu, co jest kolejną, ogromną zmianą. Aby jednak pacjenci w pełni mogli korzystać z możliwości współczesnej medycyny, musimy poradzić sobie z kilkoma istotnymi wyzwaniami systemowymi. Należą do nich m.in. wysokie koszty leczenia oraz brak wystarczającej liczby personelu medycznego odpowiednio przeszkolonego w kwalifikacji chorych do CAR‑T. Bardzo ważna jest też poprawa regularności we współpracy między ośrodkami, które prowadzą te terapie, w zakresie wymiany doświadczeń i szybkiej reakcji na ewentualne powikłania – mówi prof. dr hab. n. med. Lidia Gil, kierownik Katedry i Kliniki Hematologii i Transplantacji Szpiku UM w Poznaniu.
Letnia Akademia Onkologiczna – forum wymiany doświadczeń
Letnia Akademia Onkologiczna to inicjatywa mająca na celu prezentację najnowszych osiągnięć współczesnej medycyny oraz zwiększenie świadomości na temat niezaspokojonych potrzeb zdrowotnych w obszarze chorób nowotworowych. W wydarzeniu uczestniczą wybitni onkolodzy i eksperci zdrowia publicznego, którzy spotykają się z dziennikarzami z całej Polski specjalizującymi się w tematyce medycznej.
15. edycja Letniej Akademii Onkologicznej dla Dziennikarzy odbyła się w Warszawie w dniach 6–8 sierpnia 2025 roku. Impreza była zorganizowana przez Fundację im. dr. Macieja Hilgiera we współpracy z Polską Ligą Walki z Rakiem – patronem merytorycznym wydarzenia.
Podczas ostatniego dnia Akademii odbyły się liczne panele poświęcone immunoterapii. W dyskusjach udział wzięli m.in. prof. dr hab. n. med. Lidia Gil, prof. dr hab. n. med. Krzysztof Giannopoulos, dr hab. n. med. Jakub Kucharz, dr n. med. Aneta Borkowska oraz dr n. med. Katarzyna Stencel.
Źródło:
Fundacja im. dr. Macieja Hilgiera
Potwierdź zapis
Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.
Coś poszło nie tak