Spis treści
- Co to jest gaslighting?
- Zaprzeczanie oczywistym faktom
- Przekręcanie faktów i wybiórcza pamięć
- Zrzucanie winy na ofiarę
- Izolowanie od bliskich i wsparcia
- Wzbudzanie wątpliwości co do twojego zdrowia psychicznego
- Tworzenie fałszywego obrazu rzeczywistości
- Nadmierna pewność siebie i charyzma
- Jak się bronić przed gaslightingiem?
Gaslighting to nieoczywista, ale wyjątkowo destrukcyjna forma przemocy psychicznej. Jeśli regularnie masz poczucie, że wszystko jest „Twoją winą”, słyszysz, że jesteś „przewrażliwiony/a” lub nie potrafisz zaufać własnej pamięci – możliwe, że padłeś/aś ofiarą gaslightera. W takiej sytuacji warto pamiętać, że mamy prawo do własnych emocji, wspomnień i granic. Jak rozpoznać gaslightera? Poniżej przedstawiamy najczęstsze komunikaty, które stosuje manipulator.
Co to jest gaslighting?
Termin „gaslighting” pochodzi od tytułu filmu z 1944 roku („Gaslight”), w którym mąż powoli doprowadza żonę do szaleństwa, manipulując rzeczywistością. Współcześnie gaslighting oznacza działania mające na celu podważenie czyjejś percepcji rzeczywistości, co prowadzi do utraty zaufania do siebie.
Gaslighter może być partnerem, rodzicem, przełożonym, współpracownikiem, a nawet przyjacielem. Manipulacja nie zawsze jest celowa – niektórzy ludzie powielają toksyczne wzorce, nie zdając sobie z tego sprawy. Jak rozpoznać gaslightera?
Zaprzeczanie oczywistym faktom
Manipulator twierdzi, że coś się nie wydarzyło, mimo że dobrze pamiętasz daną sytuację. Może to dotyczyć konkretnej rozmowy, zdania, które padło, a nawet sytuacji, w której uczestniczyły inne osoby.
Typowe komunikaty gaslightera: „Wymyślasz sobie rzeczy.”, „Nigdy tego nie powiedziałem – coś ci się pomyliło.”, „Masz kiepską pamięć.” Dlaczego to działa? Bo zaczynasz kwestionować własne wspomnienia i czujesz się zagubiony/a. Po czasie przestajesz ufać nawet swoim myślom.
Przekręcanie faktów i wybiórcza pamięć
Gaslighter potrafi „żonglować” wydarzeniami. Podaje swoją wersję sytuacji w taki sposób, by wyglądało, że to Ty przesadzasz, reagujesz nadmiernie albo jesteś winny/a.
Typowe komunikaty gaslightera w takiej sytuacji to: „Przecież to ty zacząłeś/aś krzyczeć.”, „Zawsze robisz z igły widły.”, „To nie ja powiedziałem coś przykrego – ty to źle odebrałeś/aś.”. W efekcie ofiara gaslightera czuje, że nie może się obronić, bo każda rozmowa kończy się tak, jakby to ona była winna wszystkiemu.
Zrzucanie winy na ofiarę
To jeden z najważniejszych mechanizmów w arsenale gaslightera. Zawsze znajdzie sposób, by przerzucić odpowiedzialność na ciebie, nawet jeśli to on lub ona zachował się krzywdząco.
Typowe komunikaty gaslightera to „Gdybyś mnie nie sprowokował/a, nic by się nie stało.”, „Robię to dla twojego dobra, ale ty tego nie doceniasz.”, „Gdybyś mnie kochał/a, nie mówiłbyś takich rzeczy.”. W efekcie ofiara gaslightera czuje się winna i zaczyna przepraszać za rzeczy, których nie zrobiła.
Izolowanie od bliskich i wsparcia
Gaslighter chce mieć nad tobą pełną kontrolę. Jednym ze sposobów, by to osiągnąć, jest odcięcie drugiej osoby od ludzi, którzy mogliby ją wesprzeć lub „otworzyć jej oczy”.
Typowe komunikaty gaslightera to: „Twoja przyjaciółka cię tylko buntuje przeciwko mnie.”, „Twoja rodzina nigdy mnie nie lubiła, bo zazdrościli naszej relacji.”, „Po co słuchasz innych? Tylko ja wiem, co dla ciebie dobre.” W obliczu takich komunikatów druga osoba może czuć się samotna i uzależniona emocjonalnie od manipulatora.
Wzbudzanie wątpliwości co do twojego zdrowia psychicznego
Manipulator potrafi podważyć twoją stabilność emocjonalną. Robi to po to, by nikt nie wierzył twojej wersji wydarzeń – ani ty sam/a, ani osoby z zewnątrz.
Typowe komunikaty gaslightera w tym przypadku to: „Masz coś z głową.”, „Może powinnaś/powinieneś iść do psychiatry.”, „Masz rozdwojenie jaźni, raz jesteś miły/a, a raz potwór.” W rezultacie zaczynasz naprawdę zastanawiać się, czy wszystko z tobą w porządku.
Tworzenie fałszywego obrazu rzeczywistości
Gaslighter opowiada swoją wersję wydarzeń innym ludziom, przedstawiając cię jako osobę niestabilną, agresywną lub toksyczną. Dba o to, by otoczenie było po jego stronie.
Typowe komunikaty gaslightera to: „Muszę się nią opiekować, bo ostatnio jest w kiepskiej formie psychicznej.”, „Nie wiesz, co ona potrafi zrobić, jak się zdenerwuje.”, „Ja tylko próbuję pomóc, ale on wszystko odbiera źle.”. Ofiara może w tej sytuacji nie tylko czuć się zagubiona, ale też zaczyna wątpić w swoje racje.
Nadmierna pewność siebie i charyzma
Gaslighterzy często są inteligentni, elokwentni i potrafią zjednywać sobie ludzi. Ich argumenty wydają się logiczne, ton spokojny, a emocje opanowane.
Typowe komunikaty gaslightera to także: „Ja po prostu potrafię myśleć logicznie – ty kierujesz się emocjami.”, „Nie umiesz prowadzić dorosłej rozmowy.”, „Zachowujesz się irracjonalnie – ja tylko mówię prawdę.”. Rezultat? Zaczynasz wierzyć, że twoje uczucia są „mniej ważne” lub „niewłaściwe”.
Jak się bronić przed gaslightingiem?
Rozpoznanie gaslightingu to pierwszy krok. Co dalej?
- Zacznij ufać sobie. Twoje odczucia i wspomnienia są ważne. Jeśli coś „nie gra”, zaufaj intuicji.
- Pisz dziennik. Spisuj ważne rozmowy, emocje, sytuacje – to pomoże ci zachować jasność i zauważyć schematy.
- Nie izoluj się. Rozmawiaj z zaufanymi osobami. Zewnętrzna perspektywa może być kluczowa.
- Zasięgnij pomocy specjalisty. Psycholog lub terapeuta pomoże Ci odzyskać równowagę i zbudować zdrowe granice.
Potwierdź zapis
Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.
Coś poszło nie tak