Spis treści
Kleszcze są nie tylko uciążliwe, ale mogą być także niebezpieczne – to właśnie one odpowiadają za przenoszenie krętków Borrelia, wywołujących boreliozę. O najnowszych metodach diagnostyki, kontrowersjach wokół „boreliozy przewlekłej” i postępach w pracach nad szczepionką mówi ekspert w dziedzinie mikrobiologii i wirusologii, dr hab. Tomasz Dzieciątkowski.
Iga Leszczyńska - Infor.pl: Czym dokładnie jest borelioza i jak dochodzi do zakażenia?
dr hab. n.med. Tomasz Dzieciątkowski: Borelioza, nazywana też boreliozą z Lyme lub chorobą z Lyme, jest wieloukładową zoonozą, wywoływaną przez krętki z rodzaju Borrelia spp. Zakażenie to przenosi się na człowieka za pośrednictwem kleszczy z rodzaju Ixodes spp., gdzie w Polsce są to głównie kleszcze Ixodes ricinus, rzadziej Ixodes persulcatus.
Objawy boreliozy
I.L.: Jakie są najczęstsze objawy boreliozy i jak je odróżnić od innych chorób?
T.D.: Wczesne objawy choroby z Lyme obejmują objawy grypopodobne, cechujące się gorączką, bólami głowy czy osłabieniem. Objawy te ustępują zazwyczaj w ciągu trzech miesięcy, a u części pacjentów rozwija się wówczas wczesna postać rozsiana, przebiegająca pod postacią zapalenia stawów, neuroboreliozy albo rzadziej zapalenia mięśnia sercowego. Po kilku latach od zakażenia u nieleczonych chorych dochodzić może do zanikowego zapalenia skóry, przewlekłego zapalenia stawów lub również powikłań neurologicznych.
I.L.: Czy rumień wędrujący występuje zawsze? Co jeśli się nie pojawi?
T.D.: Rumień wędrujący jest najczęstszym objawem wczesnej postaci boreliozy, który w zależności od rodzaju krętka Borrelia spp. występuje u 40-70 proc. zakażonych osób. Cechuje się on obwodowym szerzeniem się i centralnym ustępowaniem. Jego manifestacja wystarczy do postawienia klinicznej diagnozy boreliozy – w innych przypadkach konieczne są testy serologiczne.
I.L.: Jak wygląda proces diagnostyki – czy testy serologiczne są wiarygodne?
T.D.: Rekomendowanym schematem diagnostycznym wykonywanym w rozpoznawaniu boreliozy są dwuetapowe badania serologiczne. W pierwszej kolejności wykonywany jest ilościowy test przesiewowy metodą ELISA, który ma na celu wykrycie swoistych przeciwciał, skierowanych przeciwko Borrelia spp., występujących w surowicy krwi. Ujemny wynik tego testu oznacza, że czynna borelioza jest nieprawdopodobna i nie wymaga zastosowania testu potwierdzenia przewidzianego dla drugiego etapu. Wynik dodatni lub wątpliwy uzyskany testem ELISA należy potwierdzić metodą immunoblottingu, jakim jest Western Blot. Ujemny wynik testu potwierdzenia, nawet gdy stwierdzane jest bardzo duże miano przeciwciał w teście przesiewowym ELISA, wyklucza chorobę z Lyme. Wynik dodatni testu potwierdzenia należy traktować jako dodatni wynik obowiązujący. Nie są natomiast zalecane reklamowane często w internecie testy LTT (Lymphocyte Transformation Test), które polegają na ocenie odpowiedzi limfocytów na antygeny krętków Borrelia spp. w warunkach hodowli in vitro. Test LTT, podobnie jak odczyn Elis-spot nie zostały dotychczas zwalidowane w badaniach klinicznych, nie jest w związku z tym znana ich wartość predykcyjna, a co za tym idzie, nie są oficjalnie rekomendowane w diagnostyce boreliozy.
Leczenie boreliozy
I.L.: Jakie są aktualne wytyczne dotyczące leczenia boreliozy?
T.D.: Zgodnie z rekomendacjami przyjętymi przez wiele towarzystw naukowych, w tym Infectious Diseases Society of America (IDSA) i Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych (PTEiLChZ), jeżeli osoby, u których wykryto przeciwciała przeciwko krętkom Borrelia spp., nie mają żadnych objawów klinicznych, to nie wymagają one leczenia przeciwbakteryjnego. We wczesnej postaci boreliozy, która przebiega z występującym rumieniem wędrującym, zaleca się podawanie przez 14–21 dni doksycykliny albo amoksycyliny. Użycie antybiotyków z grupy tetracyklin ma tę przewagę nad innymi, że działa także na inne choroby przenoszone przez kleszcze, takie jak erlichioza czy bartoneloza. Niestety tetracykliny mają też swoje ograniczenia: doksycykliny nie należy podawać w czasie ciąży i laktacji oraz dzieciom poniżej 8. r.ż. Doustny cefuroksym, powinien być zarezerwowany wyłącznie dla pacjentów, u których przeciwwskazana jest terapia z użyciem amoksycyliny, jak i doksycykliny. W przypadku przewlekłej neuroboreliozy, zajmującej ośrodkowy układ nerwowy czy nerwy obwodowe, stosowany jest dożylnie ceftriakson przez 14–28 dni.
I.L.: Co sądzi Pan o kontrowersjach wokół tzw. boreliozy przewlekłej?
T.D.: Formalnie nie istnieje zjawisko „przewlekłej boreliozy”. Krętki z rodzaju Borrelia spp. nie wykazują cech nadmiernej antybiotykooporności i przy prawidłowym rozpoznaniu zakażenia oraz właściwie prowadzonej terapii są skutecznie eliminowane z organizmu osoby zakażonej. Problemem może być natomiast tzw. zespół poboreliozowy, który wynika z reakcji układu odpornościowego na antygeny krętków, wykazujących cechy mimikry antygenowej, poprzez upodabnianie się do niektórych antygenów na powierzchni komórek człowieka. Może wówczas wystąpić reakcja autoimmunologiczna polegająca na atakowaniu własnych komórek przez wytworzone przeciwciała.
I.L.: Czy boreliozę można całkowicie wyleczyć? Jakie mogą być powikłania?
T.D.: Oczywiście. Prawidłowo rozpoznana i właściwie leczona borelioza jest uleczalna, istotne jest natomiast by stało się to jak najszybciej od momentu zakażenia. Nieleczona borelioza może bowiem prowadzić do poważnych komplikacji obejmujących układ nerwowy, stawy i serce. Powikłania te mogą pojawić się nawet po latach od zakażenia.
Profilaktyka podczas sezonu kleszczowego
I.L.: Jakie działania profilaktyczne warto podejmować podczas sezonu kleszczowego?
T.D.: Ze względu na brak obecnie dostępnej profilaktyki swoistej (szczepienia), by ograniczyć narażenie na zakażenie krętkami Borrelia spp. należy unikać obszarów występowania kleszczy, stosując odzież ochronną i/ lub środki odstraszające stawonogi, zawierające DEET (N, N-dietylo-m-toluamid). Ponieważ prawdopodobieństwo wystąpienia choroby z Lyme wymaga przedłużonej ekspozycji na zakażonego kleszcza (zwykle > 36 h), to zalecana jest dokładna kontrola po potencjalnym narażeniu i jak najszybsze usunięcie ewentualnych kleszczy. Skuteczność tych strategii zależy od indywidualnych zachowań.
Szczepionka na boreliozę
I.L.: Czy szczepionka na boreliozę jest obecnie dostępna lub w fazie testów?
T.D.: Obecnie szczepionka przeciwko boreliozie, zarejestrowana dla ludzi, nie jest dostępna. Jedynym preparatem dostępnym wcześniej była szczepionka sprzedawana w Stanach Zjednoczonych pod nazwą LYMERix. Została ona jednak wycofana przez producenta (SmithKline Beecham, obecnie GlaxoSmithKline) w roku 2002; powoływano się wówczas na niewystarczający popyt ze strony odbiorców. Wdrożenie szczepionki przeciwko chorobie z Lyme do użytku w krajach europejskich było trudniejsze niż w USA i nigdy nie doszło to do skutku, ponieważ na terenie Europy zakażenia powodują wszystkie trzy patogenne gatunki Borrelia burgdorferi sensu lato. W roku 2022 rozpoczęto 3. fazę badań klinicznych szczepionki nowej generacji, skierowanej przeciwko boreliozie. Firmy Valneva oraz Pfizer opracowały potencjalnego kandydata na szczepionkę, określonego roboczo jako VLA15. VLA15 jest multiwalentną szczepionką podjednostkową, której celem jest białko A (OspA), znajdujące się na zewnętrz krętków Borrelia spp. Szczepionka ta ma na celu ochronę ludzi przed większością północnoamerykańskich i europejskich gatunków Borrelia burgdorferi sensu lato i obecnie znajduje się w ostatniej fazie badań klinicznych.
Potwierdź zapis
Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.
Coś poszło nie tak